خسروي خوبان؛ «محمدرضا شجريان» 73 ساله شد
نادره‌مردی ذوفنون
 فرهاد فخرالدینی 
من و استاد شجریان سابقه دوستی طولانی‌ای داریم و در تمام این سال‌ها خاطرات بسیار شیرینی برای ما رقم خورده است. آقای شجریان باید بدانند که برای من بسیار عزیز هستند همان‌گونه که برای ایران و هر ایرانی عزیزند. همه ما، چه اهالی موسیقی، چه اهالی سایر هنرها و چه تک‌تک مردم ایران این هنرمند بزرگ را بسیار دوست داریم چون او شناسنامه فرهنگ سرزمین ماست. او کسی ا‌ست که یک عمر به موسیقی این مملکت خدمت کرده و صدای زیبایش تسکین‌دهنده آلام مردم در سخت‌ترین لحظات بوده، بنابراین نقشی بسیار مهم در لحظه‌به‌لحظه زندگی مردم ما داشته و بی‌دلیل نیست که مردم ایران این همه صمیمانه او را دوست دارند. شخصیت استاد شجریان به گونه‌ای است که او را از برخی دیگر از هنرمندان متمایز کرده. او در عین حال که در اوج آواز ایران قرار گرفته، بسیار فروتن است، انسان است، شریف است و دوست‌داشتنی. اجراهای زنده او همواره با موفقیت و شور و عشق و توانمندی همراه بوده. موسیقی ایرانی یک موسیقی خاص است. موسیقی‌ای است که هر موسیقیدانی که به نام موسیقیدان ایرانی مطرح است باید این جنس از موسیقی را عمیقا بشناسد. شناخت ردیف موسیقی ایران آسان نیست و ریزه‌کاری‌ها و ظرافت‌های بسیاری دارد. استاد شجریان با این ریزه‌کاری‌ها و با این رموز نهفته در این موسیقی آشنایی کامل دارد و یک اجراکننده درجه‌یک و ممتاز ردیف موسیقی ایرانی است. همان‌طور که ادیبانی هستند که «حافظ» و «سعدی» را درست درک می‌کنند و دریافت درستی از کلمات آنها دارند، استاد شجریان هم درک بسیار دقیق و درستی از ردیف موسیقی ایرانی دارد که حاصل مرارت سالیان اوست و این شناخت به سادگی حاصل‌نشده مگر با کوشش و تلاش پیگیر و شبانه‌روزی در تمام مدت عمرش. او عاشقانه کار کرده، بدون لحظه‌ای توقف، خیلی زحمت کشیده و البته مستعد بوده و صدای درجه یکی دارد که یک موهبت بزرگ الهی است. نهایتا مجموعه این خصوصیات، هنرمند شاخصی به نام محمدرضا شجریان را به مردم این سرزمین هدیه کرده که امیدوارم عمرش دراز و تنش سلامت و صدایش جاودانه باشد. 

 کیوان ساکت
سخن از نادره‌مردی است ذوفنون که در عرصه‌های مختلف ذوق آزمایش کرده و از همه سربلند بیرون آمده است.سخن از نادره‌مردی است که نام او به معنای آواز و آواز، با نام وی مترادف. سخن از نادره‌مردی است که محضر استاد میرخانی، استاد مسلم خوشنویسی را درک کرده است. سخن از نادره‌مردی است که از استاد قنبری‌مهر، نکته‌ها و رموز ساختن ساز را فراگرفته و اکنون حاصل سال‌ها تجربه را به جامعه موسیقی پیشکش کرده شاید راهگشا باشد. سخن از نادره‌مردی است که علاوه بر تسلط بر ردیف‌های آوازی و آواز یک تاریخ زنده موسیقی معاصر ایران است. با کوله‌باری 60ساله کار و تلاش و زحمت و به قول قدما دود چراغ خوردن. به عشق مردم خود می‌خواند زیرا مردم او را ازآن خود می‌دانند. مردم این سرزمین، این کهن‌بوم و بر با صدایش اشک‌ها ریخته‌اند، پایکوبی‌ها کرده‌اند، به جیب تفکر رفته‌اند، روزه خود را باز کرده‌اند و با این صدا زندگی کرده‌اند.
این آرزوی همه مردم ایران است 
 ای شجریان شاد باش و دیر زی.
یکم مهرماه؛ 
«زادروزت فرخنده باد»

 
 
 
 
نکته‌سنج‌ترین خواننده معاصر
 حسام‌الدین سراج 
 استاد شجریان در موسیقی کشور ما دارای ویژگی‌های ممتازی هستند که ایشان را از دیگر خوانندگان موسیقی اصیل متمایز کرده است. اگرچه این ویژگی‌ها در این مجال اندک قابل بیان نیستند، اما شاید بتوان به‌صورت خلاصه و فهرست‌گونه به بخشی از آنها اشاره کرد. به‌نظر من مهم‌ترین ویژگی آوازی ایشان ایجاد جذابیت در انتقال ردیف‌های موسیقی به مخاطبان است. استاد، ردیف‌های موسیقی ایرانی را که به‌صورت یک پشتوانه عظیم فرهنگی و تاریخی به ما رسیده به‌نحو جذابی به مخاطبان و نسل‌های بعدی منتقل کرده‌اند و در هر اجرا، علاوه بر موضوع «دقت» در تولید اثر، هر تصنیف و آوازی حامل ویژگی «ابتکار» بوده است. این موضوع همواره در ملودی کلام و تلفیق آن با آهنگ مدنظر استاد بوده و بخشی از اقبال آلبوم‌های ایشان میان مردم مدیون همین ذوق و سلیقه و البته جنس صدای استاد است. 
محدوده صدایی استاد شجریان «تنور» است و سلیقه مردم ایران نشان داده که به این محدوده صدایی علاقه‌ای ویژه دارند و بر همین اساس بسیاری از آنچه با صدای شجریان به گوش مردم نشسته، به حافظه تاریخی آنها بدل شده است. در این مسیر، استاد شجریان همواره با آهنگسازانی فعالیت کرده‌اند که در آن دوره، در اوج قدرت و نو‌آوری خود بوده‌اند و حاصل آن، آلبوم‌ها و نواهایی است که هیچ‌گاه از خاطره مردم پاک نمی‌شود. در اینجا مایلم به آلبوم «نوا؛ مرکب‌خوانی» اشاره کنم که یکی از بی‌نظیرترین ویژگی‌های آوازی استاد را در آن شاهد هستیم. روال خواندن استاد در این آلبوم که آهنگسازی آن توسط مرحوم پرویز مشکاتیان صورت گرفته، به‌نحوی است که برای خواننده محسوس نیست چه هنگام «مدلاسیون» صورت می‌گیرد و دستگاهی جایش را به دستگاهی دیگر می‌دهد. از دیگر همکاری‌های موفق استاد با مشکاتیان، چهارگاه است که جزو شاخص‌ترین‌های آواز ایران به‌شمار می‌رود. 
اما ویژگی‌های استاد به همین‌جا ختم نمی‌شود، به اعتقاد من ایشان در انتخاب اشعار نیز یکی از نکته‌سنج‌ترین خوانندگان معاصر کشور بوده‌اند. در دستگاه اصفهان ویژگی خاصی وجود دارد که به آن «مناسب‌خوانی» می‌گویند و من معتقدم که استاد در انتخاب شعرها و تصنیف‌ها با رویکرد اجتماعی خاصی عمل کرده‌اند که در هر دوره‌ای، بهترین‌ها و مناسب‌ترین‌ها را برای خواندن برگزیده‌اند به‌طوری که معمولا محتوا و معنای این اشعار، زبان حال مردم بوده است. 
درباره ویژگی‌های استاد شجریان به‌عنوان یک استاد آواز هم سخن بسیار گفته‌اند اما به‌عنوان شاگرد ایشان این نکته را بگویم که ایشان در انتقال داشته‌های خود، بسیار وفادار و دقیق هستند، تکنیک‌های آوازی ایشان ویژه خودشان است و اکثر خوانندگان بعد از ایشان، بسیاری از تحریرها را از استاد آموخته‌اند. من معتقدم اگر ایشان در حلقه آواز کشور نبودند، مردم هیچ‌گاه طعم آواز اصیل ایرانی را نمی‌چشیدند و نکته آخر اینکه فارغ از همه این ویژگی‌ها، کلاس درس ایشان به‌واسطه مهر و محبتی که به شاگردان دارند، بیش از هر چیز، کلاس اخلاق است. 
 شرق