سوآپ چیست ؟ 
سوآپ در لغت به معنای معامله پایاپای ( ارز ) معاوضه ، عوض کردن ، مبادله ، بیرون کردن ، جانشین کردن و اخراج کردن آمده و در اصطلاح ، توافقی بین دو شرکت برای معاوضه جریان نقدی در آینده ( با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی ) است . قرارداد فوق تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود مشخص می کند . معمولاً محاسبه جریانات نقدی شامل ارزش های آتی یک یا چند متغیر بازار است . اولین قراردادهای سوآپ در اوایل دهه 1980 منعقد شدند . از آن زمان تاکنون بازار سوآپ رشد چشم گیری داشته است . در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقات خارج از بورس به صورت سوآپ انجام می شود .
اجزای تشکیل دهنده سوآپ 
1. دارایی پایه ؛ موضوع قرارداد است و هدف از قرارداد ، انتقال ریسک اعتباری در معرض آن است . بطور معمول ، دارایی پایه یکی از اقلام زیر است :
     * ورقه قرضه با ریسک اعتباری 
     * وام 
     * پرتفوی ( سبد دارایی های در بورس ) مرجع متشکل از اوراق قرضه و وام ها 
     * شاخص مربوط به بخشی از بازار اوراق قرضه 
     * شاخص سهام 
2. فروشنده سوآپ Swap Seller )) ؛ طرف قراردادی که نرخ شناوری را دریافت و بازده کل را به طرف دیگر قرارداد پرداخت می کند . به فروشنده سوآپ ، خریدار حمایت نیز گفته می شود .
3. خریدار سوآپ ( Swap Buyer ) ؛ طرف قراردادی که با پرداخت نرخ شناور و دریافت بازده کل موافقت می کند ، به خریدار سوآپ فروشنده حمایت یا سرمایه گذار نیز گفته می شود .
4. شخص مرجع یا تعهد مرجع : شخص مرجع همان صادر کننده ابزار بدهی است . این شخص می تواند شرکت ، دولت و یا صادر کننده وام باشد .
5. صرف سوآپ ( Swap Premium)؛پرداخت هایی که به وسیله خریدار حمایت صورت می گیرد ، "پایه صرف" موسوم است . خریدار و فروشنده در تاریخ معامله برروی این صرف به توافق می رسند و صرف تا پایان مدت قرارداد ثابت می ماند .
انواع سوآپ 
سوآپ انواع فراوانی دارد . از بین انواع قراردادهای سوآپ ، قراردادهای سوآپ ارز و سوآپ نرخ بهره ، مهمترین و پرکاربردترین‌ها است .
1) سوآپ‌های نرخ بهره ، سوآپ نرخ بهره یکی از ابزارهای مهم برای مدیریت ریسک نرخ بهره به شمار می آید که برای اولین بار در سال 1982 در ایالت متحده مورد استفاده قرار گرفت . وقتی که تقاضا برای ابزارهای مالی رو به افزایش است ، این ابزار می تواند برای کاهش ریسک نرخ بهره به کار گرفته شود . شایع ترین نوع سوآپ که اصطلاحاً به Plain Vanilla Swaps نامیده می شود ، برای نرخ بهره برداری مشخصات زیر است ؛
  1. نرخ بهره پرداخت هایی که در این معاوضه وجود دارد را مشخص می سازد .
  2. نوع پرداخت های بهره ( نرخ ثابت یا متغیر ) را مشخص می سازد .
  3. مقدار " اصل ذهنی " یعنی همان اصل مقداری که بهره برروی آن پرداخت می شود را معلوم می کند .
  4. دوره زمانی که معوضه برای آن دوره ساخته می شود را مشخص می سازد .
شکل زیر یک سوآپ نرخ بهره را بین بانک پس انداز "الف " و شرکت مالی " ب " نشان می دهد . بانک پس انداز الف موافقت می کند که یک نرخ ثابت 7% را برای یک میلیون تومان از " اصل فرضی " برای ده سال آینده بپردازد و شرکت مالی ب نیز می پذیرد که نرخ اسناد خزانه یکساله را علاوه بر یک درصد ، برای مبلغ یک میلیون تومان ( اصل ذهنی ) را برای همان دوره پرداخت نماید . به این ترتیب هر ساله باید بانک پس انداز الف ، معادل 7% یک میلیون تومان را یه شرکت مالی ب نماید ، در حالی که شرکت مالی ب نیز باید نرخ اوراق خزانه (T-bill) بعلاوه یک میلیون تومان را به بانک پس انداز الف بپردازد . نرخ ثابت برای دوره ده ساله : 7%x 1000000 و نرخ متغیر برای دوره ده ساله (T-bill + 1%x1000000) خواهد بود . 
2) قراردادهای سوآپ ارز ( Currency Swap Contracts ) ؛ سوآپ ارز عبارت است از پرداخت های اصل و فرع مبلغی از یک ارز در برابر پرداخت اصل و فرع در ارز دیگر . قرارداد سوآپ ارزی ایجاب می کند که مبالغ اصل ( وام ) با ارزهای گوناگون تعریف شده باشد ، که این مبالغ بطور معمول در شروع و پایان عمر سوآپ ، پرداخت می شوند . مبالغ پایه ( اصل وام ) طوری انتخاب می شوند که در صورت پرداخت در زمان شروع و ابتدای قرارداد ، معادل و مساوی همدیگر باشند . این برابری براساس نرخ برابری نقدی ارزهای مربوطه در زمان شروع قراداد است . 
تحت یک قرارداد یا معامله سوآپ ارز ، یکی از طرفین طرفین توافق می کند تا پرداخت های دوره ای  (ماهانه  ،سالانه و ... ) در یک ارز مشخص ، برای یک دوره خاص داشته باشد تا بدهی طرف دیگر معامله ( که از لحاظ ارز عنوان شده متحمل شده است ) ، برطرف شود . در عوض ، طرف دوم معامله توافق میکند که همین عملیات را در مورد طرف نخست قرارداد پیاده کند . سوآپ ارزی ، زمانی امکان پذیر است که هریک از جریان های پرداختی که سوآپ می شوند ارزش یکسان داشته باشند ( بدون در نظر گرفتن اینکه این جریان ها به نرخ بهره ثابت یا نوسانی بستگی دارندیا نه ؟ )
سوآپ ارز انواعی دارد ، در سال 1990 معمولترین شکل سوآپ ، سوآپ ارز ثابت  ، Fixed for Fixed  بود که بصورت سوآپ Plain Vailla رایجترین نوع سوآپ شناخته می شد . تحت این سوآپ ارز گردش نقدینگی سوآپ براساس گردش نقدینگی آتی دو ارز متفاوت است .
یک شکل معمول دیگر از سوآپ ، سوآپ ارز شناور - شناور Flow for Flow است . در این حالت هر دو طرف جریان پرداختی براساس نرخ های شناور ارزهای مورد قرارداد است . بدین معنا که نرخ مورد توافق معامله گران عبارت است از نرخ زمان سررسید معامله .
یک نوع دیگر از سوآپ ارز که بسیار شایع و معمول است ، سوآپ ارز غیرهمسان  Cross Currency Swap است و آن توافقی است برای سوآپ نرخ بهره ثابت در یک ارز ، با نرخ بهره متغییر در یک ارز دیگر .
سوآپ با شروع از معامله سلف Forward Starting Swap  در این نوع سوآپ برگه بهادار سلفی ، با نرخ امروز سوآپ نرخ بهره یا یک بدهی که در آینده پدید یا فروخته می شود ، قفل شده و فروخته می شود . موسسه هایی که بخواهند اوراقی را با نرخ ثابت در آینده منتشر کنند ، می توانند از این نوع سوآپ استفاده کنند .
سوآپ نرخ بازده کل Total Return Swap or Total Rate Of Return Swap : TRORS ؛ قراردادی است که در آن دو طرف معامله یک دارایی را بصورت دارایی پایه یا معیار انتخاب می کنند ، پس از آن قرار می گذارند که یکی از طرفین بهره متعلقه به آن دارایی پایه و هر نوع افزایش ارزش آن دارایی یا کاهش ارزش دارایی مربوطه را صاحب شود ، در عین حال ، طرف مقابل نیز وجوه ثابت یا شناوری را از طرف مقابل دریافت می کند که بطور معمول هم هیچگونه ارتباطی با دریافتی های نخست ندارد . در حقیقت این نوع سوآپ به طرف دوم اجاره می دهد تا دارایی اش را در برابر نوسان های ارزش ، پوشش دهد و طرف نخست نیز می تواند بدون اینکه دارایی را وارد ترازنامه اس بکند ، از عایدات اقتصادی آن بهره مند شود .
 دو کارکرد اصلی در استفاده از سوآپ بازده کل مترتب است . 
1. کاهش ریسک اعتباری دارایی پایه از راه انتقال بازده کل به خریداران سوآپ .
2.کاهش ریسک بازار دارای پایه فروشنده سوآپ از راه جبران زیان کاهش ارزش دارایی پایه به وسیله خریدار سوآپ .
علاوه بر این چد منفعت دیگر در استفاده ازاین نوع به‌جای خرید دارایی پایه برای سرمایه گذار مترتب است : 
 . لازم نیست تا خریدار سوآپ شخصاً درباره تامین مالی خرید دارایی پایه اقدام کند و در عوض مبلغی را به فروشنده سوآپ در ازای دریافت بازده کل ناشی از دارایی پایه می پردازد .
. خریدار سوآپ می تواند از بهترین اقدام فروشنده سوآپ در تهیه دارایی پایه نفع ببرد .
. خریدار سوآپ در معرض همان میزان خطر اقتصادی ناشی از یک سبد متنوع از دارایی ها در یک معامله سوآپ است که در معامله های بازار نقدی بدست می آید . به این وسیله سوآپ بازده کل نسبت به بازار نقد ابزار بسیارموثرتری خواهد بود . 
خریدار سوآپ خرید یک دارایی همزمان با ریسک اعتباری مثل اوراق قرضه شرکتی در بازار را مشکل می یابد ، از سوی دیگر خریدار سوآپ در برابر دریافت بازده کل دارایی پایه در معرض دو ریسک اعتباری یا نکول فروشنده سوآپ ریسک و ریسک تغییر نرخ سود قرار می گیرد .
سوآپ دارایی (Equity Swap ) : در این سوآپ جریان های نقدی آینده بین دو طرف برای مدت مشخصی مبادله می شود . یکی از این دسته جریان های نقدی ، نوعاً بهره ای است که بر دارایی پایه ( ممکن است مبلغی پول باشد ) بار می شود . دسته دیگر جریان‌های نقدی به عملکرد شاخص سهام در بازار بورس اوراق بهادار مربوط است . به این معنا که یکی از طرفین جریان های بهره ای دارایی پایه را صاحب می شود و طرف دیگر تغییرهای ارزش شاخص بورس اوراق بهادار در مدت زمان مورد توافق را بدست می آورد . 
سوآپ نکول اعتباری (Credit Default Swap :CDS): این سوآپ پرکاربردترین مشتقه اعتباری است . این قرارداد توافقی است که طی آن طرف خریدار اجرتی را بصورت دوره ای ب طرف فروشنده در برابر تعهد وی به پرداخت مبلغ مشخصی در آینده و در صورت بروز حادیه ای مورد توافق پرداخت میکند . این قرارداد مانند بیمه است که طی آن صاحبان دارایی ها آنها را در ازای مبلغی بصورت دوره ای بیمه می کنند . تفائت اصلب بین " سوآپ نکول اعتباری " و "  سوآپ نرخ بازده کل " در این است که سوآپ نکول اعتباری از دارایی در برابر بروز یک اتفاق خاص محافظت می کند درحالیکه سوآپ نرخ بازده کل از دارایی در برابر کاهش ارزش احتمالی آینده ان محافظت می کند . به عبارت دیگر در حالیکه CDS بصورت ابزار مشتقه اعتباری مطرح است ، TRORS هیچگاه بصورت یک مشتقه اعتباری مطرح نیست .
سوآپ با سررسید ثابت Constant Maturity Swap :CMS) : سوآپ با سررسید ثابت یک سوآپ جهت تامین منابع مالی است که به خریدران آن این امکان را می دهد تا بتواند مدت زمان مشخصی را بصورت دوره دریافت جریان های نقدی در خلال معامله خود مشخص کند. سوآپ با سررسید ثابت در مقابل نقطه ای در منحنی تغییرهای قیمت سوآپ مربوط به یک قیمت اعلام شده دوره ای ثابت می شود .
سوآپ تفاضلی (Differential Swap) : نوعی سوآپ نرخ بهره است که طی ان نرخ بهره در یک ارز با یک نرخ بهره متغیر در یک ارز خارجی معاوضه می شود .
سوآپشن (Swaption): سوآپشن ها ابزار جدیدی از ابزارهای مهندسی مالی برای کنترل ریسک نرخ بهره محسوب می شوند و در واقع یک نوع حفاظت از نرخ بهره بلند مدت است . 
ریسک اعتباری در سوآپ : قراردادهایی همچون سوآپ که در واقع توافق نامه های خصوصی بین شرکت هستند در معرض ریسک اعتباری هستند .   
مقایسه قراردادهای آتی ، اختیار معاملات و سوآپ ارزی 
1. قراردادهای آتی و اختیار معامله ابزارهای مالی به نسبت کوتاه مدت بوده و در سررسیدهای کوتاه مدت کاربرد دارند .  چنین ابزارهایی برای سررسیدهای حداکثر تا یک سال می توانند کارآیی داشته باشند و با توجه به قیمت تمام شده آن ( ارزش قرارداد ) مثمر ثمر بودهو ریسک را پوشش می‌دهد. اما سوآپ ( قراردادهای سوآپ ) براحتی و با قیمت مناسب (Cost-Effective) شرت یا موسسه مالی یا صندوق سرمایه گذاری که با ریسک وام یا سرمایه گذاری روبه رو است را در درازمدت پوشش می‌دهد .
2. تفاوت دیگر بین قراردادها این است که قراردادهای سوآپ در اصطلاح به قراردادهای (Over the Counter : OTC) معروف هستند ، یعنی قراردادهایی که خارج از بورس مورد معامله قرار می گیرند و ضوابط و مقررات استاندارد بورس بر آنها حاکم نیست . ضمن اینکه در قراردادهای سوآپ افزون بر وجود پیش فرض مبادله اصل مبلغ قرارداد در تاریخ سررسید ، جریان های نقدی حاصل از بهره های ارزهای مورد معامله در سررسید انجام می شود . در قراردادهای آتی مبلغی بعنوان حساب ودیعه و در قراردادهای اختیارات مبلغی بعنوان قیمت حق خرید یا قیمت حق فروش مطرح است که این مبالغ غیر از قیمت دارایی پایه است که در سررسید مبادله می شود . از طرفی برای شرکتی که می خواهد خود را در برابر ریسک نرخ برابری ارز خارجی پوشش دهد ، استفاده از قراردادهای اختیار معامله ارزها ، در مقایسه با قراردادهای آتی ، گزینه ممطلوبتری است .
3. پیمان آتی منجر به معاوضه جریانات نقدی فقط در یک تاریخ یکسان می شود ، ولی قراردادهای سوآپ عموماً به معاوضه جریان نقدی در چنین زمان مختلف در آینده می انجامد .