ازدواجهایموقت پنهانو آشکار در میانمردان
حقوقدانان و کارشناسان قضایی درباره لایحه جدید حمایت از خانواده نظر میدهند
شوک: سمانه شهباز/ همه
زوج‌هایی که تصمیم می‌گیرند با ازدواج موقت، زندگی مشترکی را آغاز کنند،
براساس لایحه جدید حمایت از خانواده ملزم نیستند واقعه این پیوند موقت را
در دفترخانه‌ها به ثبت برسانند. این زوج‌ها می‌توانند با رعایت امور شرعی
با خواندن خطبه مورد نظر، به عقد موقت هم در آیند، ولی شرایط خاصی در قانون
جدید تعیین شده که در آن صورت باید واقعه عقد به ثبت برسد. چندی پیش مجلس
شورای اسلامی در ماده 22 لایحه حمایت از خانواده شرایط سه‌گانه‌ای را در
خصوص ازدواج موقت تصویب کرد که براساس آن، در صورت باردار شدن زوجه در زمان
زندگی مشترک و یا توافق طرفین و تعیین شرط ضمن عقد موقت، باید پیوند‌شان
در دفاتر ازدواج، ثبت‌شود. طرح لایحه جدید حمایت از خانواده در مجلس،
نظرگاه‌های مختلفی را در جامعه میان اقشار مختلف و کارشناسان حقوقی و قضایی
مطرح کرده که موضوع ازدواج موقت از جمله مسائل مورد بحث است.
سیدعلی
کاظمی، قاضی دادگستری مجتمع قدوسی در این خصوص می‌گوید: «نخستین بار است که
ثبت ازدواج موقت در قانون‌نویسی ایران وارد شده چراکه تا پیش از لایحه
حمایت از خانواده در خصوص ثبت ازدواج موقت قانونگذار سکوت اختیار کرده بود
که موجب به وجود آمدن مشکلاتی شد از جمله این که فرزندان حاصل از این
ازدواج تا مدت‌‌ها بدون شناسنامه می‌ماندند و مادرانشان برای اثبات نسب
باید بارها به دادگاه خانواده مراجعه می‌کردند. قانون جدید از جمع‌آوری
دیگر قانون‌های پراکنده تشکیل شده و تصویب این قانون با الزامی شدن سه شرط
باعث می‌شود طرفین نسبت به یکدیگر متعهد باشند در صورتی که در قانون گذشته
چنین شرایطی وجود نداشت.»
برخی
کارشناسان معتقدند؛ ازدواج موقت علی رغم وجود حقوق مادی هیچ حق و حقوق
اجتماعی برای زن ایجاد نمی‌کند، اما وقتی پای کودک به این رابطه بازمی‌شود،
ورق برمی‌گردد و ماجرا جنبه‌های قانونی‌تری پیدا می‌کند. مردان، اغلب
فرزند متولد شده از ازدواج موقت را نمی‌پذیرند و حاضر به ثبت ازدواج، گرفتن
شناسنامه برای بچه و قبول تعهدات پدری نمی‌شوند.
سیدعلی کاظمی ادامه
می‌دهد: «ثبت ازدواج موقت برای اثبات هویت فرزندان متولد شده و ارثی که به
این فرزندان تعلق می‌گیرد و همچنین برای جلوگیری از فساد و پنهانکاری‌ها
فواید بسیاری خواهد داشت. تصویب این قانون می‌تواند راهحل مناسبی برای
افرادی باشد که به دلایل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نمی‌توانند
ازدواج دائمی کنند. این قانون شرایط را برای زن و مرد یکسان کرده است،
همچنین ازدواج موقت منجر به کاهش برخی مفاسد اجتماعی و اخلاقی می‌شود و
قانونگذار با در نظر گرفتن شرایط جامعه به منظم کردن قانون پرداخته است.»
این
قاضی دادگستری معتقد است: « اگرچه بیشتر افراد از قوانین مربوط به ازدواج
موقت آگاه نیستند اما بر اساس قوانین موجود، مشکلات پیش آمده در اثر این
ازدواج قابل حل است.» برخی هم نظر میدهند نهاد خانواده با اجرای این قانون
شاید دستخوش مشکلات جدیدی شود و فضای بی‌اعتمادی بین زوجین را تقویت کند.
منتقدان لایحه جدید می‌گویند تصویب آن باعث افزایش کشمکش و درگیری، ایجاد
فضای شک و تردید و بی‌اعتمادی در خانواده‌ها می‌شود و فرصت سوءاستفاده به
برخی از مردان می‌دهد.
جعفربای، جامعهشناس و کارشناس آسیب‌های
اجتماعی می‌گوید: «گرایش این قانون از لحاظ محتوایی به متون اسلامی بسیار
نزدیک‌تر است یعنی طبق قواعد دینی این امر سهل و ساده گرفته شده است اما
عدم ثبت ازدواج موقت در دفترخانه‌ها می‌تواند منجر به سست شدن بنیان
خانواده شود به این ترتیب فضای بی‌اعتمادی بین زوجین به وجود می‌آید و عدول
از شرایط نکاح موقت توسط افراد میسر می‌شود و دعوا‌های جدید با کشمکش‌های
خانوادگی در قوه قضاییه مطرح خواهد شد. همچنین چارچوب و اصول حاکم بر این
قانون با این شرایط زیرپا گذاشته می‌شود و این امر می‌تواند خیانت را در
میان برخی از اعضای خانواده فراهم کند.»
وی ادامه می‌دهد: «در جامعه ما
به لحاظ توسعهنیافتگی نیروی انسانی احتمال هرگونه سوءاستفاده از این
قانون می‌رود و ممکن است تصویب آن به جای اصلاح، افساد را به همراه داشته
باشد. همچنین عدم ثبت ازدواج موقت بنیان و اساس خانواده را سست می‌کند یعنی
منجر به یک نوع سلب آرامش در خانواده‌ها می‌شود و نظام رسمیت نکاح موقت به
امری سهل و ساده تبدیل می‌شود.»
کاهش ازدواج دائم
به
گفته برخی از کارشناسان همان‌طور که ازدواج موقت منجر به کاهش فساد در
جامعه می‌شود، می‌تواند آمار کاهش ازدواج جوانان را نیز به همراه داشته
باشد، چراکه ممکن است انگیزه جوانان برای ازدواج دائم بخاطر گرایش به عقد
موقت به دلیل سهل بودن کمرنگ شود. محمدرضا دهقانی سانیج حقوقدان هم در
انتقاد به ازدواج موقت بدون ثبت رسمی می‌گوید: «این موضوع لطمه شدیدی به
زندگی دائم افراد وارد می‌کند و جامعه را از داشتن زندگی دائمی به سمت
ازدواج موقت سوق می‌دهد. عدم ثبت ازدواج موقت منجر به سوءاستفاده و موجب
لطمه به زندگی دائمی افراد و لطمه به بانوان می‌شود، در حالی که ثبت آن نیز
به استحکام بنیان خانواده کمک نمی‌کند. با توجه به آمار کاهش ازدواج و
افزایش طلاق در جامعه به نظر می‌رسد با تصویب این قانون تمایل جوانان به
ازدواج دائم کمتر خواهد شد، چراکه مردان می‌توانند به ساده‌‌ترین شکل به
عقد موقت روی بیاورند، این امر می‌تواند زمینه انحرافات اجتماعی را در
جامعه دامن زند و باعث بی‌بندوباری در سطح جامعه شود.ای کاش قانونگذاران
در خصوص این قانون از وکلا و افرادی که در این خصوص فعالیت دارند نظرسنجی
می‌کردند.»
برخی از مخالفان عدم ثبت واقعه ازدواج موقت بر این نکته
اشاره می‌کنند که ممکن است برخی از مردان رابطه پنهانی‌شان را در صورت
افشای ازدواج موقت توجیه کنند.
ازدواج موقت، عاملی برای کاهش فساد
کارشناسان
دیگری نیز هستند که از مصوبه مجلس دفاع می‌کنند، آنها ازدواج موقت را باعث
کاهش بسیاری از مشکلات اخلاقی و ضابطه‌مند شدن جامعه می‌دانند.
غلامرضا
محمد نسل، جرمشناس و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم انتظامی می‌گوید: «از
نظر شارع، نکاح موقت برای برخی افراد واجب، برخی مستحب و عده‌ای حرام است.
عقد موقت درمورد کسانی حرام است که قدرت و توانایی برقراری عدالت بین
همسران خود را نداشته باشند و در مورد افرادی که توانایی برقراری عدالت و
تأمین نیاز‌های زوجات را دارند و زندگی خانوادگی زوجه دائمی و فرزندان خود
را دچار مشکل نکند امری مستحب است. اما در مورد کسانی که به دلیل مشکلات و
مسائل متعدد قادر به ازدواج نیستند و در عین حال نیاز جنسی ممکن است آنان
را به راه‌های حرام بکشاند امری واجب شمرده شده است.»
وی با اشاره به اختیاری بودن ثبت عقد موقت در قانون حمایت از خانواده می‌گوید:
«قانون
ثبت نکاح موقت را ممنوع نکرده بلکه آن را به توافق طرفین واگذار کرده است.
سیاست قانونگذار در این مورد جلوگیری از به گناه افتادن کسانی است که
دارای معذوراتی بوده و به علل مختلفی قادر یا مایل به ثبت ازدواج موقت
نیستند. به عنوان مثال خانم جوانی که بیوه یا مطلقه می‌شود و دارای فرزندان
خردسالی است و مستمری بازنشستگی شوهر یا پدرش را دریافت می‌کند چنانچه
ازدواجی از وی ثبت شود حقوق مستمریاش قطع شده و چه بسا سرپرستی فرزندان
خردسال نیز از او گرفته می‌شود. آیا این خانم جوان تا پایان عمر مجبور به
سرکوب تمایلات خود است؟ کسانی که نسبت به اختیاری بودن ثبت عقد موقت انتقاد
دارند باید به فکر راهکار برای افراد متعددی در جامعه باشند که توانایی یا
شرایط ثبت نکاح موقت را ندارند و ناچار برخی از آنها مرتکب جرم می‌شوند
بنابر این ارتباط شرعی بین زن و مرد یقیناً سبب کاهش گناه و فساد در جامعه
می‌شود.
شرع و عرف بحث ازدواج موقت و قانون جدید
آن در کنار مباحث حقوقی صاحب نظریه کارشناسی فقهی است. آیتالله سیدرضی
بلاغیمبین هم در این خصوص می‌گوید: عقد موقت میان زوجین باید به گونه‌ای
باشد که طرفین بتوانند اثبات کنند به هر حال ممکن است در شرایطی یکی از
طرفین (چه زوج و چه زوجه) منکر وجود صیغه موقت باشند، این می‌تواند در بحث
فرزند یا مباحث دیگر باشد به همین دلیل حتماً باید شرایطی برای اثبات آن در
جهت جلوگیری از تضییع حق وجود داشته باشد.
زن و مرد برای اثبات عقد نکاح خود می‌توانند در صورت عدم ثبت با بینات دیگر از جمله «شاهد»، ازدواج موقتشان را اثبات کنند.
وی می‌افزاید: البته عدم ثبت ازدواج موقت از لحاظ شرعی ایرادی به آن وارد نیست اما به لحاظ عرف می‌تواند محل ایراد باشد.
هدف ما ارتقا آگاهی و سطح اطلاعات خود و همکاران بانکی است.