یکی از قوانین اصلی اقتصاد، بیانگر این واقعیت است که افراد، در مواقع تصمیم گیری های خود بر مبنای هزینه و فایده هر اقدام، به منافع و هزینه های آستانه ای یا حاشیه ای فکر می کنند.

تصمیم هایی که شما در زندگی می گیرید ممکن است سیاه یا سفید باشد، اما معمولا شما در تصمیمات خود با رنگ های خاکستری نیز سر و کار دارید. چند مثال زیر به توضیح این مطلب کمک خواهد کرد. به عنوان مثال، وقتی زمان غذا خوردن برای شما فرا می رسد، مجبور نیستید که بین خوردن سریع و کم غذا یا خوردن مقدار زیادی غذا تصمیم گیری و انتخاب کنید، اما اغلب بین خوردن قدری سیب زمینی سرخ کرده کمتر یا بیشتر، انتخاب می کنید. یا در مواقع امتحانات، شما اجباری ندارید که بین هیچ درس نخواندن، یا ۲۴ ساعت درس خواندن در یک روز تصمیم گیری کنید، اما معمولا در این موقعیت قرار می گیرید که بین گذاشتن مقداری وقت بیشتر برای مرور یادداشت ها یا قدری تماشای تلویزیون، یکی را انتخاب کنید. به عبارت دیگر، تصمیم گیری های شما بین همه یا هیچ نیست و تغییرات «آستانه ای» در فعالیت ها یا اقدامات را در بر می گیرد.

اقتصاددانان، از مفهوم «تغییرات حاشیه ای یا آستانه ای»، برای توضیح تصمیم گیری های بهتر در اجرای هر فعالیت عملی، استفاده می کنند. در اینجا، آستانه یا حاشیه، به معنای لبه کناری هر چیز به کار می رود، یعنی هر تصمیم گیری، قدری مرز یک فعالیت را حرکت می دهد و تصمیم گیری، در این مرزها یا آستانه هاست که صورت می گیرد.

اقتصاددانان اینطور فرض می کنند که در اغلب موقعیت ها، افراد با فکر کردن به آستانه هر چیز، بهترین تصمیم گیری خود را انجام می دهند. به عنوان مثال در صورتی که شما در حال مشورت با دوستتان برای ادامه تحصیل فعلی تان در دانشگاه هستید، چنانچه او طرز زندگی شما را با کسی که تحصیلات دکترا دارد مقایسه کند و بگوید به این خاطر شما باید دانشگاه را بی خیال شده و ترک کنید، قطعا از این مقایسه ناراحت شده و آن را درست نمی دانید. شما خواهید گفت تحصیل من رو به اتمام است و می خواهم درباره اینکه یکی دو سال بیشتر در دانشگاه بمانم یا آن را ترک کنم، تصمیم بگیرم. برای انجام این کار شما باید منافع اضافی حاصل از یک سال ادامه تحصیل (مثل دستمزد بیشتر کاری در ادامه زندگی) را با هزینه هایی که برای تحصیل متحمل می شوید (مثل هزینه ثبت نام و تحصیل و نیز دستمزد کارهایی که می توانید در این مدت انجام دهید)، با هم مقایسه کنید. به عبارت دیگر، از مقایسه «منافع آستانه ای» (نهایی) با هزینه های آستانه ای (نهایی)، می توانید در مورد ادامه تحصیل در دانشگاه تصمیم گیری کنید.

مثال دیگر در این خصوص، یک شرکت هواپیمایی است که می خواهد هزینه های مسافران خود را محاسبه و برآورد کند. برای تخمین هزینه مسافران، مدیر این شرکت با این محاسبه شروع می کند که برای پرواز این هواپیما ۲۰۰ نفر سرنشین در داخل کشور، هزینه ای معادل ۲۰ میلیون تومان داشته باشد.

در این حالت هزینه متوسط هر صندلی این هواپیما معادل ۲۰ میلیون تقسیم بر ۲۰۰، یا به عبارت دیگر معادل ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود. در این صورت ممکن است فکر کنید شرکت نباید بلیتی را زیر ۱۰۰ هزار تومان بفروشد و فروختن بلیت به قیمتی کمتر از این مقدار، برای شرکت مقرون به صرفه نیست. حال آنکه در اینجا نیز، باید به منافع و هزینه های اقدامات آستانه ای فکر کرد و بعد تصمیم گرفت. در این مثال، فرض کنید که ۱۹۰ بلیت از قبل به فروش رفته است و هواپیما بخواهد با ۱۰ صندلی خالی پرواز کند، اما مسافران آماده به پرواز دیگر، حاضر باشند برای هر صندلی، ۷۰ هزار تومان بپردازند. بنابراین آیا شرکت هواپیمایی باید این بلیت را به مسافران با این قیمت بفروشد؟ قطعا شرکت هواپیمایی باید این کار را انجام دهد، زیرا در صورتی که هواپیما پرواز کند و صندلی خالی داشته باشد، هزینه یک مسافر اضافی دیگر، چندان احساس نخواهد شد. به عبارت دیگر، هر چند «هزینه متوسط» هر مسافر برای این پرواز به اندازه ۱۰۰ هزار تومان برای هر نفر است، اما هزینه نهایی یک نفر مسافر بیشتر در شرایطی که هواپیما بخواهد پرواز کند، چندان نخواهد بود و یک مسافر اضافه، چندان به هزینه های اصلی هواپیما مثل هزینه سوخت یا موارد عمده دیگر، اضافه نخواهد کرد. هزینه آستانه ای یا نهایی برای هر مسافر اضافه در این شرایط، مواردی مثل هزینه مواد غذایی یا نوشیدنی یا دیگر کالاهایی است که یک مسافر اضافی در پرواز مصرف می کند. بنابراین روشن می شود که در این تصمیم گیری، هزینه آستانه ای را باید مد نظر قرار داد و نه هزینه متوسط را. به عبارت دیگر، مادامی که مسافران آماده پرواز، چیزی بیش از هزینه نهایی خود برای شرکت هواپیمایی حاضر باشند پرداخت کنند، فروش بلیط به آنان مقرون به صرفه خواهد بود.

همان طور این مثال ها نشان می دهد، اشخاص و شرکت ها با «تفکر آستانه ای» بهتر می توانند تصمیم بگیرند. یک «شخص عقلایی»، فقط و فقط زمانی تصمیم خود را عملی می کند که منفعت نهایی آن از هزینه نهایی آن بیشتر باشد. البته این نکته را هم باید مد نظر قرار داد که همیشه و لزوما، هزینه ها و منافع «عملی» یک تصمیم، با هزینه ها و منافع «ذهنی» یا تصور شده آن، معادل نیستند. چیزی که اشخاص در تصمیم گیری های خود وارد می کنند، همین هزینه ها و منافع ذهنی است و به همین دلیل، ممکن است نتیجه یک تصمیم مطابق تصور اولیه از انجام آن نباشد، اما نمی توان گفت افراد به این دلیل غیرعقلایی عمل کرده اند، بلکه این طور باید گفت که رفتار آنها به دلیل این که مطابق با محاسبه هزینه و منافع آستانه ای ذهنی بوده، عقلایی بوده است؛ اما هزینه ها و منافع ذهنی و برآورد شده آنها، به علت خطای محاسبات آنها یا نداشتن اطلاعات کافی، لزوما با نتایج واقعی، مطابق نبوده است.

رضا کوشا

آفتاب